Mazowsze
na przestrzeni wieków:
historia Polski, zabytki, miejsca pamięci, pomniki historii
i natury.
Puszcza
Kampinoska
Do XV w. tereny Puszczy Kampinoskiej były własnością książąt
mazowieckich. W roku 1467 zostały włączone do Korony. W owym czasie dobra te wraz
z wchodzącą w ich skład puszczą, oddawane były w zastaw pieniężny. W 1590 r na
terenie Korony został przeprowadzony podział dóbr królewskich na królewskie i
na królewszczyzny czyli majętności skarbu publicznego. Puszczę wraz z dobrami
kampinoskimi włączono do królewszczyzn. Od tej pory tereny te były oddawane w
dzierżawę, a kontrolę nad nimi sprawował Sejm. O dzierżawę dóbr puszczańskich
ubiegali się znaczący obywatele Rzeczpospolitej. Spowodowane to było bogactwem
surowca drzewnego oraz możliwością łatwego spławiania go Wisłą. Rosły tu jedyne
na Mazowszu sosny zwane masztowymi. Były tak wysokie i proste, że przyjeżdżali
po nie kupcy, cieśle i szkutnicy aż z Gdańska. Na
obrzeżach Puszczy zaczęły powstawać pierwsze osady. Z roku 1420 pochodzą pierwsze
dokumenty, w których wymieniony jest Vylkow (Wilków), a z 1489 Vyeczcza (Wiejca).
W roku 1489 Kazimierz Jagiellończyk dał Hieronimowi i Piotrowi z Nowego Miasta
za sumę 4800 florenów następujące osady puszczańskie: Vylkow, Vyeczcza, Gluszk
(Głusk), Rybythwa (Rybitwa), Volya (Wola) oraz - po raz pierwszy wymieniony pod
tą nazwą - Campinos (Kampinos), wcześniej znany jako Byalemyasto. Wraz
ze wzrostem zapotrzebowania na drewno zaczęto eksploatować wnętrze puszczy. W
latach trzydziestych XVIII w. powstało tu nowe osadnictwo, zwane budniczym. Nazwa
ta pochodzi od stawianych prowizorycznie bud, w których na czas karczowania lasu
zamieszkiwali okresowo osadnicy. Tereny zamieszkiwane przez budników stały się
zaczątkiem późniejszych wsi i rolnictwa w miejscu wykarczowanych lasów. Niezwykle
ciekawa jest historia nadwiślańskiego osadnictwa holenderskiego na terenie Puszczy
Kampinoskiej. Od wieków powszechnie znana była umiejętność obcowania tego ludu
z żywiołem wodnym i zdolność jego ujarzmiania oraz czerpania z tego korzyści.
Olendrów, bo tak ich nazywała miejscowa ludność, osiedlano na tak zwanym "prawie
holenderskim". Stanowiło ono, że osadnicy ci byli ludźmi wolnymi.
|
Istnieją po dziś dzień ślady usprawnień, które wprowadzili "Olendrzy"
i które stały się trwałym elementem kampinoskiego krajobrazu nadwiślańskiego.Są
to: wyniosłości terenu (naturalne lub usypiska), na których budowano domy, chroniąc
je w ten sposób przed zatopieniem wodami powodziowymi, miedze wysadzane wierzbami
i topolami (drzewa wyznaczały niczym boje granice gospodarstwa osadnika podczas
powodzi, a wiosną, kiedy kra ruszała, funkcjonowały jak izbice mostu), wiklinowe
płotki stawiane dawniej pomiędzy drzewami w celu hamowania pędu wód powodziowych
i zatrzymania żyznych rzecznych namułów podczas opadania wody.
|
Puszcza
Kampinoska swoją nazwę wzięła od miejscowości Kampinos. Etymologia nazwy nie jest
do końca wyjaśniona. Z 1377 r. pochodzi pierwsza wzmianka o miejscowości Białe
Miasto, która była pierwotną nazwą Kampinosu. W 1489 r. pojawia się określenie
Kampinos (Cappinos). Do dzisiaj nie wiadomo jednak skąd sama nazwa pochodzi. Dość
prawdopodobne wydaje się, że od łacińskich słów campus noster (nasze pola). Słowa
te pojawiły się w średniowiecznych dokumentach. Przez długi czas pochodzenie nazwy
wywodzono od wypowiedzianych przez polującego w okolicach Puszczy Kampinoskiej
króla Jana III Sobieskiego słów: "ubi campi nos fuimus" (tam byliśmy,
gdzie pola). Jeszcze inna hipoteza wywodzi ją od stanowiącej typowy element krajobrazu
puszczy kępy wśród bagien, nazywanej przez miejscową ludność kampa. Nazwy Puszcza
Kampinoska użyto po raz pierwszy na początku XVIII w., ale do powszechnego użytku
weszła dopiero w połowie ubiegłego stulecia.
|
Teren
puszczy był areną niemal wszystkich ważnych wydarzeń z historii Polski. W 1410
r. zachodnim skrajem puszczy podążał ze swoim wojskiem pod Grunwald Władysław
Jagiełło. W 1794 r., podczas Insurekcji Kościuszkowskiej północnym krańcem puszczy
maszerowała dywizja Henryka Dąbrowskiego. W okresie powstania styczniowego we
wsi Kampinos znajdował się sztab powstańczy, a puszcza dawała schronienie uciekającej
przed carską branką młodzieży warszawskiej. Pamiątkami tego okresu są m.in. mogiła
powstańców w Zaborowie Leśnym oraz Sosna Powstańców 1863 r. w Górkach Kampinoskich,
na konarach której carscy żołnierze wieszali pojmanych powstańców. Najkrwawszy
był jednak okres II wojny światowej. We wrześniu 1939 r. rozbito tutaj idące na
odsiecz Warszawie armie: "Poznań" i "Pomorze". Przez całą
okupację puszcza była schronieniem i miejscem szkolenia żołnierzy Armii Krajowej.
Liczące ok. 2.5 tys. żołnierzy zgrupowanie AK na terenie Puszczy Kampinoskiej
jako jedyne niosło realną pomoc Warszawie w okresie powstania w 1944 r. Pamiątkami
z okresu wojny są liczne cmentarze wojenne i rozsiane po całej puszczy samotne
mogiły.
|
Symbolem
zbrodni hitlerowskich jest cmentarz-mauzoleum w Palmirach z grobami ponad 2000
ofiar masowych egzekucji dokonywanych potajemnie w Puszczy Kampinoskiej i w innych
lasach podwarszawskich w latach 1939-41. Na terenie parku zachowały się liczne
zabytki architektury, z których najsłynniejsze związane są z życiem Fryderyka
Chopina, jak dworek w Żelazowej Woli - miejsce jego urodzin, oraz gotycko-renesansowy
kościół obronny w Brochowie - miejsce chrztu kompozytora.
|
Korfowe
Wioska na piaszczystych obszarach
wydm Białe Góry. Teren zamieszkany już w zamierzchłych czasach: znaleziono tu
krzemień i ceramikę z młodszej epoki brązu i z okresu rzymskiego oraz grób z ceramiką
z wczesnej epoki żelaza.
Przez długie lata najbardziej pustynne miejsce w
Puszczy. Do
około 1870 roku na wydmach rósł wysokopienny bór sosnowy z dużym udziałem dębów.
Las obrębu Wiejca otrzymał w nagrodę za tłumienie powstania styczniowego
1863 roku, carski generał - Korff. Po wycięciu lasu sprzedał on teren chłopom.
Powstała wieś Korfowe, jedna z najuboższych wiosek puszczańskich. Pola o piaszczystej,
nieurodzajnej glebie były nieustannie zasypywane przez piaski. Dopiero w latach
50-tych XX wieku przystąpiono do intensywnego zalesiania i utrwalania wydm. W
zachodniej części wsi znajduje się piękny
okaz około 200-letniego jałowca
wysokości około 7 m, o kształcie wysmukłego cyprysu.
|
Leszno
Osada w tym miejscu istniała już 1400-1200 lat przed narodzeniem Chrystusa, a
pierwsza wzmianka pochodzi z 1423 r. Ślady cmentarza z epoki brązu odkopano na
terenie dzisiejszego cmentarza grzebalnego w roku 1876, gdy kopano fundamenty
pod kaplicę. Natomiast ślady osady odnaleziono w latach trzydziestych tego stulecia,
między cmentarzem a jeziorem Tomczyn. W średniowieczu Leszno było gniazdem rodziny
Leszczyńskich herbu Boża Wola. Leszno do 1526 roku wchodziło w skład województwa
mazowieckiego, do 1945 roku było własnością prywatną.
|
Kampinos
Miejscowość była wzmiankowana w 1377 roku jako Białe Miasto. Nazwa pierwotna
pochodziła od wydm i błot zwanych bielinami. W 1414 roku Białe miasto otrzymało
prawa miejskie. Te prawa utrzymywało przez półtora wieku. Do połowy XVI wieku
znacząco wzrasta liczba ludności. W 1557 roku wymienia się Kampinos dalej jako
miasto, lecz 22 lata później jako osadę puszczańską.
We wsi dwór i resztki
parku z XIX w. Ciekawym zabytkiem jest drewniany kościół z drugiej połowy XVII
wieku, z widocznymi wpływami architektury klasycystycznej. |